Podrażnienie okolic intymnych zwykle spowodowane jest brakiem poduszeczek tłuszczowych warg sromowych i owłosienia łonowego, zabezpieczających zewnętrzne narządy płciowe. Po okresie ochrony nabłonka pochwy u noworodka przez matczyne estrogeny, staje się on kruchy, podatny na urazy, otarcia oraz zakażenia. Kwaśny odczyn wydzieliny pochwowej, który pełni funkcje ochronną, zmienia się z około 5,7 w okresie niemowlęcym do 7,0–8,0 u dzieci. Nabłonek pochwy w tym czasie zanika, podobnie jak u kobiet po menopauzie. Innymi czynnikami przyczyniającymi się do rozwoju stanów zapalnych pochwy są: * anatomiczna bliskość odbytu; * brak podściółki tłuszczowej warg sromowych; * różny kształt i lokalizacja błony dziewiczej; * brak owłosienia łonowego; * małe wargi sromowe mniejsze; * nieprzestrzeganie podstawowych zasad higieny; * potrzeba poznawania własnego ciała. Innymi przyczynami mogą być: ciało obce w pochwie, owsiki, infekcje górnych dróg oddechowych, a także wszelkiego rodzaju środki chemiczne, mydła i choroby skóry. Przeważająca część przypadków stanów zapalnych w tej grupie wiekowej wywołana jest przez mieszaną florę bakteryjną.
Jeśli dziewczynka ma skłonność do siadania w pozycji kucznej, może doprowadzać do otwierania się warg sromowych mniejszych. Eksponuje przy tym wrażliwsze tkanki (w tym błonę dziewiczą). Bliskie sąsiedztwo odbytu naraża na łatwe przenoszenie bakterii kałowych właśnie w kierunku pochwy. Nabłonek wielowarstwowy płaski błony śluzowej jest wrażliwy na działanie hormonów steroidowych. W środowisku, gdzie stężenie estrogenów jest niewielkie, bakterie łatwo mogą wtargnąć przez cienki nabłonek do środka. Powtarzające się stany zapalne sromu i pochwy przestają z reguły nękać małe dziewczynki w okresie dojrzewania, gdy pH pochwy staje się bardziej kwaśne.
Norma i patologiaZwiększenie ilości wydzieliny z pochwy dziewczynek pojawia się 6 do 12 miesięcy przed pierwszą miesiączką i jest uznawane za fizjologicznie prawidłowe. Naturalna wydzielina ma barwę żółtą, pozbawiona jest nieprzyjemnego zapachu, nie towarzyszy jej stan zapalny sromu. Dolegliwością najczęściej spotykaną u dziewczynek są upławy. Mogą one stanowić pierwszy objaw zapalenia sromu, pochwy lub jednego i drugiego. Upławom często towarzyszą: świąd, częstomocz, ból przy oddawaniu moczu lub moczenie mimowolne. Zapalenie sromu częściej ma przewlekły przebieg. Przy zapaleniu pochwy przeważnie nie występują objawy dyzuryczne, świąd czy zaczerwienienia sromu. Cierpiąca dziewczynka zawsze powinno zwrócić uwagę na kolor, zapach i okres trwania upławów.
Jedną z dolegliwości młodych dziewcząt bywa:
* niespecyficzne zapalenie pochwy i sromu. Występuje najczęściej u dziewczynek niedbających o higienę krocza. Upławy mają zieloną lub brązową barwę, towarzyszy im nieprzyjemny zapach, a pH wydzieliny pochwy wynosi 4,7–6,5. Ten typ zapalenia pochwy wywołują głównie bakterie jelitowe (kałowe). Jest on wtórny do zanieczyszczenia kałem. Ubrania, środki chemiczne, kosmetyki, mydła czy detergenty stosowane do kąpieli lub prania także mogą wywołać podrażnienie. Czasami dochodzi do „przewlekłej infekcji”, która może mieć następstwa psychologiczne, zarówno dla dziecka, jak i rodziców;
* mięczak zakaźny. To zakażenie skóry wywołane wirusem z grupy ospy. Zmiany na sromie mogą być przeniesione z innej części ciała lub powstać podczas bliskiego kontaktu (seksualnego lub nieseksualnego) z osobą zakażoną. Okres wylęgania trwa 2–7 tygodni;
* liszaj twardzinowy.Jest przewlekłą zanikową chorobą skóry. Charakteryzuje się obecnością płaskich grudek koloru różowego lub kości słoniowej. U większości dzieci rozpoczyna się przed siódmym rokiem życia. Pierwsza miesiączka często przynosi poprawę, chociaż proces chorobowy z reguły trwa nadal. Bywa, że objawy występują okresowo. Liszaj twardzinowy może spowodować zanik warg sromowych mniejszych i zwężenie łechtaczki oraz wejścia do przedsionka pochwy. Schorzenie może mieć związek z zaburzeniami autoimmunologicznymi;
* liszaj płaski sromu. Często towarzyszy zmianom błony śluzowej lub tkanki podskórnej ust. Zmiany w obrębie sromu sprowadzają się do obecności kątowych zasinionych grudek, które mogą imitować leukopatię;
* łojotokowe zapalenie skóry. Wiąże się z obecnością rumieniowatych, tłustych, ograniczonych plam. Mogą one być umiejscowione w obrębie trójkąta łonowego. Wokół sromu pojawiają się pęknięcia szczeliny, będące przyczyną wtórnych infekcji bakteryjnych lub grzybiczych. Powodują one ból, świąd, zaburzenia dyzuryczne i krwawienia z pochwy;
* atopowe zapalenia skóry. Zmiany sromu mają przewlekły charakter. Swędzą, pojawia się na nich rumień, grudki, sączące pęcherzyki, powstają strupy. Na powierzchni sromu mogą pojawić się złuszczające plamy. Świąd prowokuje do drapania, co często powoduje wtórne zakażenie bakteryjne lub grzybicze;
* kontaktowe, alergiczne zapalenie skóry. Może objąć srom. Bywa on obrzęknięty, występują zmiany rumieniowe i sączące. Niewykluczone są pęcherzyki lub krostki. Powikłaniem mogą być wtórne infekcje grzybicze lub bakteryjne. Za zakażenie odpowiedzialne są: mydła, pudry, płyny do kąpieli, dezodoranty do higieny intymnej, miejscowo stosowane leki, papier toaletowy, guma, ubrania;
* łuszczyca sromu. Często towarzyszy zmianom na innych częściach ciała. Powoduje liczne sine grudki i tarczki z grubą, przylegającą srebrną łuską. Zmiany dotyczące pola w obrębie trójkąta łonowego reprezentują inny typ łuszczycy, niespotykanej na skórze kończyn. W okolicy sromu są one zazwyczaj źle odgraniczone i mogą przypominać łuszczące się łaty;
* owsica. Owsiki są pasożytami jelitowymi, które mogą przenosić kolonie bakterii na krocze oraz powodować nawracające stany zapalne sromu i pochwy. Rozwija się ona u około 20% dziewcząt z owsicą. Chore cierpią z powodu świądu występującego w okolicy odbytu;
* czerwonka. U około 47% chorych stwierdza się krwawą wydzielinę z pochwy, natomiast u 2% biegunkę;
* sklejenie warg sromowych. Wargi sromowe mniejsze przylegają ściśle do siebie w linii środkowej, od łechtaczki do spoidła tylnego warg sromowych większych. Sklejenie warg sromowych mniejszych spotyka się u dziewczynek przed szóstym rokiem życia. Powoduje je brak estrogenów w okresie poprzedzającym dojrzewanie. Objawem jest miejscowy stan zapalny. Zaleganie moczu w pochwie oraz powracające stany zapalne sromu i pochwy można uznać za źródło zakażeń układu moczowego. Nękają one około 20–40% chorych i wymagają leczenia. W okresie dojrzewania pH zmienia się na bardziej kwaśne, dzięki czemu zanika nawracająca tendencja do sklejania czy też zrostu warg sromowych. Mechaniczne rozklejanie jest możliwe, choć zalecane wtedy, kiedy wydaje się łatwe i nie spowoduje urazu;
* stan zapalny łechtaczki. Spowodowany jest przez te same mikroorganizmy, które przyczyniają się do zapalenia sromu i pochwy. Pojawienie się zrostów z osłonką łechtaczki może wywoływać ból i przekrwienie, kiedy dziecko się masturbuje;
* ciała obce. Bywają odpowiedzialne za krwawienie z pochwy u dziewczynek. Upławy o nieprzyjemnym zapachu i krwawienie z pochwy mogą wskazywać na obecność ciała obcego (najczęstszym jest papier toaletowy). W rozpoznaniu pomocne może być zdjęcie rentgenowskie lub badanie USG jamy brzusznej.
Środki zaradczeLeczenie stanów zapalnych sromu i pochwy u niemowląt oraz dzieci nastręcza wiele problemów. Gdy choroba przebiega bez powikłań, zaleca się poprawę higieny osobistej oraz stosowanie leków działających miejscowo. Włączenie antybiotyków jest wskazane tylko w przypadkach, gdy zidentyfikowano patogen i została oznaczona jego lekowrażliwość. Stężenie niektórych antybiotyków w nabłonku pochwy i błonie śluzowej szyjki macicy jest wystarczające do zatrzymania rozwoju patogenu. Jednak wciąż istnieje wiele wątpliwości co do klinicznych efektów takiego postępowania. W przypadku dużych stanów zapalnych zalecana jest terapia miejscowa i doustna.
Skład mikroflory układu moczowo-płciowego trzeba uzupełnić o specjalnie wyselekcjonowane bakterie z rodzaju Lactobacillus zawarte w doustnym probiotyku ginekologicznym LaciBios® femina. Posiadają one zdolność (po podaniu doustnym) kolonizacji nabłonka pochwy i układu pokarmowego, wykazują antagonizm w stosunku do patogenów odpowiedzialnych za infekcje intymne. Pomagają utrzymać prawidłowe pH pochwy. Przyczyniają się do równowagi mikrobiologicznej środowiska pochwy, stanowiącego podstawę zdrowia intymnego.
